Motocykle SM, WNP, Zuch

Autor: Jan Tarczyński

Źródło: Młody Technik 11/1983

Na wiosennych Targach Poznańskich 1935 roku olbrzymie zainteresowanie publiczności i sfer przemysłowych wzbudzi) niewielki silnik przyczepny do kajaka, opracowany przez Stefana Malcherka i produkowany seryjnie w jego wytwórni "S.M." w Poznaniu. Te 2-konne motorki, ekonomiczne i niezawodne cieszyły się dużym powodzeniem co powodowało, że ich produkcja szybko rozwijała się i umacniała rynkową pozycję wytwórcy. Malcherek, skromny konstruktor - rzemieślnik wykazywał sporo realizmu gospodarczego, bowiem "obserwując od paru lat niebywały popyt na motorowery, wolne od podatku i prawa jazdy - za granicą, a ostatnio i w kraju" - jak stwierdził w wywiadzie dla prasy - postanowił rozwinąć, na podstawie uzyskanych doświadczeń wytwórczych i posiadanego oprzyrządowania, także produkcję silników do lekkich pojazdów jednośladowych. Silniki te miały stanowić jednostki napędowe motocykli własnej konstrukcji - pomysł ten był niejako nawiązaniem do wcześniejszej (z lat 1932-1933) działalności twórczej konstruktora, której efektem był prototypowy motocykl z silnikiem o pojemności 500 cm3 , używany z powodzeniem także w imprezach sportowych. Pierwsze "setki" ze skromniutkiej fabryczki Stefana Malcherka, oznaczone jak wszystkie jego wyroby symbolem "SM", zaprezentowane zostały publicznie w grudniu 1937 roku na zawodach zorganizowanych przez poznański klub motocyklowy "Unia" i firmę "Wulgum" Antoniego Kwiatkowskiego. Pomimo fatalnych warunków atmosferycznych, jeden z motocykli prowadzony przez konstruktora osiągnął w wyścigu szosowym na dystansie 5 km przeciętną szybkość 50 km/h, tylko 3 km/h niższą od zwycięzcy, startującego na renomowanym niemieckim Phanomenie. SM 98 spisywały się znakomicie także i w innych imprezach sportowych, rozgrywanych w 1938 roku - wymienić tu szczególnie warto "konkurs setek" w Poznaniu, gdzie na motocyklach Malcherka jechali znani zawodnicy -Ignacy Lemański i Jerzy Frass, oraz rajd "100 mil po Polsce" (reklama opon "Stomil") na trasie Stryj-Kielce - Poznań, w którym 2 motocykle - jeden prowadzony przez konstruktora - zdobyły dwa srebrne medale. Motocykle SM były budowane wyłącznie z elementów pochodzenia krajowego (z wyjątkiem łożysk tocznych) zaś przeważająca większość podzespołów - w tym obok silnika także rama i jej osprzęt - pochodziły z poznańskiej wytwórni. Pojazd charakteryzował się rozwiązaniami konstrukcyjnymi typowymi dla ówczesnych motocykli małolitrażowych, tzw. setek. W lekkiej, lecz wytrzymałej pojedynczej ramie rurowej z tłoczonym widelcem przednim typu trapezowego, resorowanym centralną sprężyną, był umieszczony jednocylindrowy silnik dwusuwowy o pojemności 98 cm i mocy 3 KM przy 3500 obr/min. Dwudzielny karter i głowica silnika były odlane ze stopów lekkich, a cylinder wykonano z żeliwa o dużej wytrzymałości cieplnej i mechanicznej oraz wyposażono w jednostronny wylot spalin. Silnik był zblokowany ze sprzęgłem wielotarczowym mokrym (przeniesienie napędu z wału korbowego na sprzęgło za pomocą przekładni łańcuchowej) i skrzynią biegów o dwóch tylko przełożeniach, co powodowało, że szybkością maksymalną (a zwłaszcza przyspieszeniem) SM 98 ustępował nieco innym polskim pojazdom tej klasy, wyposażonym w skrzynię biegów o większej liczbie przełożeń. Skrzynia biegów była sterowana ręcznie, bezpośrednio, długą dźwignią umieszczoną po prawej stronie motocykla. Zdarzało się też, że jednostki napędowe wyposażano w mechanizmy nożnej zmiany przełożeń. Zarówno gaźnik z siatkowym, mokrym filtrem powietrza, jak i prądnica - iskrownik 6 V 15 W, umieszczona pod kołem zamachowym silnika, były dziełem Stefana Malcherka. Należycie opracowana konstrukcja pojazdu, właściwie dobrane parametry jednostki napędowej, a szczególnie dobrze opracowany gaźnik powodowały, że motocykl był bardzo ekonomiczny, gdyż z pełnym obciążeniem zużywał nie więcej niż 2,5 litra paliwa (benzyna z olejem w stosunku 25:1) na 100 kilometrów. Produkcja kompletnych motocykli w warunkach niewielkiego zakładziku Stefana Malcherka nie była jednak zbyt opłacalna, toteż mimo dużych oporów, głównie emocjonalno-prestiżowych, konstruktor uległ perswazji Adama Paczkowskiego, kolegi klubowego (poznańska Unia) oraz znanego działacza motorowego i zdecydował się poświecić siły, zdolności i środki wytwórcze wyłącznie produkcji (i dalszemu rozwojowi) silników motocyklowych. Natomiast motocykle - bardzo zbliżone konstrukcyjnie do SM 98 będą produkować na zasadach kooperacji w oparciu o jednostki napędowe Stefana Malcherka. inne "zaprzyjaźnione" wytwórnie.

W pierwszej fazie działania - dla zapewnienia zbytu na silniki zachęcono Wiktora Nowaczyka (nb. zawodnika motocyklowego), współwłaściciela Poznańskiej Wytwórni Rowerów Braci Nowaczyk, aby do budowanych tam trójkołowych wózków dostawczych marki WNP (obok), zastosował jednostki napędowe typu SM 98. Próby wypadły pomyślnie i już na Targach Poznańskich wiosną 1939 roku eksponowano nie tylko silnikowe trójkołowce towarowe o nośności do 200 kg z "niezależnym resorowaniem każdego koła za pomocą systemu tłoczkowego" i z obudową części transportowej wykonanej z "dekapowanej blachy o liniach opływowych", ale i motocykle WNP w dwóch wersjach "popularnej" i "luksusowej". Różnice były niewielkie i przejawiały się głównie w wyposażeniu i wystroju zewnętrznym. Pojazdy obu typów miały silniki Malcherka i jednakowe ramy z rur stalowych konstrukcyjnych łączonych w sposób charakterystyczny dla rowerów, za pomocą tradycyjnych łączników i lutowania mosiądzem. Także widelec przedni (z centralną sprężyną) był wykonany z rur w podobny sposób. Gdy rowerowa wytwórnia braci Nowaczyk rozszerzała swój program produkcyjny, powstała w Poznaniu z inicjatywy znakomitych zawodników motocyklowych Alfreda Weyla i Ignacego Lemańskieg, właścicieli fabryki "Automatyk" (produkującej automaty do gier zręcznościowych) oraz Adama Paczkowskiego, montownia pojazdów jednośladowych.

Motocykle z firmy "Automatyk" były budowane drogą kooperacji krajowych poddostawców. Najmniejszy z planowanej rodziny trzech typów nosił nazwę "Zuch" i posiadał silnik SM 98 (obok). Był on prawie kopią motocykla Stefana Malcherka, zaś od WNP różnił się m.in. systemem połączeń belek rurowej ramy (spawane) i widelcem przednim tłoczonym z blachy stalowej. Zuch 98 był jedynym zrealizowanym modelem tej firmy - pojazdów z silnikami o większej pojemności: 250 cm o nazwie Druh i 350 cm3 -Mistrz nie zdążono już opracować przed wybuchem wojny. Najazd hitlerowski zniweczył także jeszcze jedną pożyteczną inicjatywę produkcyjną. W 1939 roku Adam Paczkowski organizował fabrykę motocykli o charakterze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako zjednoczenie wytwórni silników SM i montowni "Automatyk", z dalszymi udziałowcami do wysokości 50% kapitału zakładowego. Produkcja na większą skalę miała ruszyć w 1940 r.... Zuchy i WNP można było nabyć m.in. w najbardziej znanym poznańskim przedstawicielstwie motocyklowym - firmie "Wulgum" przy ul. Wielkie Garbary 8. Zarówno producenci, jak i właściciele przedstawicielstw handlowych rozumieli doskonale, że najlepszą reklamą są sukcesy sportowe, toteż pojazdy uczestniczyły z powodzeniem - w różnych imprezach. Trzeba tu odnotować przede wszystkim zwycięstwo Alfonsa Baranka na Zuchu w "II Meetingu Setek" w 1938 roku, ukończenie przez 3 Zuchy "Sześciogodzinnego rajdu zimowego" w niezwykle trudnych warunkach atmosferycznych i drogowych, zwycięstwo drużynowe (6 Zuchów) i indywidualne - Lemańskiego w "III Meetingu Setek" w kwietniu 1939 roku oraz l miejsce drużyny Zuchów w wyścigu zespołów z 3 miast (Poznania, Bydgoszczy ł Gdyni) w lipcu tegoż roku. Znamienny jest tutaj fakt, że silniki SM 98 dzięki m.in. prostej, funkcjonalnej konstrukcji oraz wysokiej jakości wykonania zdobyły mocną pozycję rynkową i stanowiąc konkurencję dla wyrobów innych firm np. jednostek napędowych SS-3-MR stołecznej "Fabryki Pomocniczej dla Przemysłu Lotniczego i Samochodowego" A. Steinhagen i H. Stransky, miały być stosowane także w lekkich motocyklach, które w liczbie 300-400 sztuk zamierzał wyprodukować w 1939 roku w Warszawie niejaki Dydyński.

Jan Tarczyński

Dane techniczne motocykli SM 98, WNP i ZUCH

Silnik - dwusuwowy, jednocylindrowy typu SM 98. napędza koła tylne za

pomocą łańcucha

Średnica cylindra x skok tłoka /pojemność skokowa 48 x 54 mm/ 97,7 cm3

Stopień sprężania - brak danych

Moc - 3 KM przy 3500 obr./min

Sprzęgło - mokre, wielotarczowe

Skrzynia biegów - o dwóch przełożeniach sterowana ręcznie lub -w niektórych egzemplarzach - nożnie

Zapłon - iskrownikowy - prądnica - iskrownik typu SM 6V 15W zblokowane z kołem zamachowym silnika

Rama - rurowa, pojedyncza, zamknięta

Zawieszenie przednie - widelec trapezowy

Zawieszenie tylne - sztywne

Ogumienie - "Polska Opona Stomil" 3,00 x 19"

Wymiary pojazdów - nieznane

Masa własna - nieznana (przypuszczalnie ok. 65 kg)

Prędkość maksymalna - ok. 60 km/h

Zużycie paliwa - 2,5 l/100 km

Obciążenie dopuszczalne: 1 osoba